Twoja Gmina, Twój Urząd

Kamienie milowe historii

Historia oraz kamienie milowe miasta Brzozów i okolic.

Kolorowy obraz olekny przedstawiający widok na miasto położone na wzgórzu. Nad miastem dominuje kościół z dwoma wieżami
Replika obrazu Emanuela Kratochwila przedstawiająca widok Brzozowa w XIX w. Znajduje się w Muzeum Regionalnym w Brzozowie.

2 października 1359 r. – Król Kazimierz Wielki wydaje w Krakowie dokument, na którego mocy Stefan, syn Wojosta z Sobniowa, może lokować wieś Brzozów na prawie niemieckim w lesie zwanym Brzozowe, położonym po obu stronach Stobnicy w ziemi sanockiej.

2 kwietnia 1384 r. – Królowa Maria, córka Ludwika Węgierskiego, nadaje wieś Brzozów wraz z Domaradzem, Cergową, Równem i Radymnem biskupstwu przemyskiemu. Brzozów wraz z Domaradzem stają się zaczątkiem drugiego na ziemi sanockiej zespołu dóbr biskupich. Wspomniane nadanie zatwierdził 14 czerwca 1396 r. król Władysław Jagiełło.

1388 r. – Pierwsza pisemna wzmianka o mieście Brzozowie. Założono je obok wsi o tej samej nazwie, którą z czasem zaczęto nazywać Starą Wsią.

1430 r. – Biskup przemyski Janusz z Lubienia wykupuje dla biskupstwa wójtostwo w Brzozowie za 800 grzywien.

Lata 1435-1452 – Brzozów staje się siedzibą biskupów. Jako pierwszy rezyduje tutaj biskup Piotr Chrząstowski.

1488 r. – Napady tatarskie oraz zajazdy okolicznej szlachty przyczyniają się do zubożenia Brzozowa.

1514 r. – W Brzozowie powstaje pierwsza organizacja skupiająca rzemieślników pod nazwą Bractwo Rzemieślnicze, które wkrótce zmieniło nazwę na Wielki Cech Miasta Brzozowa.

Lata 1514-1528 – Budowa szpitala w Brzozowie, ufundowanego ze środków radnych miejskich.

1543 r. – Pierwsze wzmianki o szkole w Brzozowie.

11 maja 1594 r. – Wielki pożar w Brzozowie. W jego wyniku zniszczonych zostało 77 budynków mieszkalnych, szpital oraz drewniany kościółek pod wezwaniem św. Zofii.

1624 r. – Hordy tatarskie pod wodzą Kantymira napadają na ziemię sanocką i pustoszą okolicę Brzozowa (m.in. Humniska, Grabownicę Starzeńską i Blizne).

1625 r. – Brzozów zostaje otoczony murem obronnym.

Lata 1637-1643 – Brzozów otrzymuje przywilej na skład wina.

12 marca 1657 r. – Wojska księcia Jerzego II Rakoczego napadają i niszczą miasto Brzozów. Spaleniu ulęgają księgi miejskie, a burmistrz Stanisław Cegłowicz ginie.

1672 r. – Tatarzy uprowadzają z Brzozowa 44 osoby, a ze Starej Wsi 48 mieszkańców.

27 czerwca 1676 r. – Biskup Stanisław Sarnowski wydaje nowy zbiór przywilejów dla Brzozowa. Miały one na celu odbudowę potencjału ludnościowego i gospodarczego miasta.

Lata 1676-1686 – W Brzozowie zostaje wybudowany barokowy kościół z cegły i kamienia.

23 lutego 1724 r. – Zostaje podpisany akt erekcyjny kolegiaty brzozowskiej. Do kościoła zostają dobudowane wieże.

1748 r. – Lustratorzy biskupiego klucza przemyskiego sporządzają dokładny opis Brzozowa. Miasto posiadało dwie bramy: Lwowską i Węgierską, a także ratusz, więzienie miejskie, szpital, szkołę, łaźnię miejską oraz dwa kościoły: szpitalny św. Zofii oraz kolegiacki. Obok Brzozowa wzniesiony był pałac biskupi. Samo miasto liczyło wówczas 729 mieszkańców i 153 budynki mieszkalne.

20 czerwca 1764 r. – Rankiem na drodze ze Starej Wsi do Brzozowa dochodzi do bitwy pomiędzy oddziałem wojsk rosyjskich popierających elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego a wojskiem hetmana Klemensa Branickiego (przeciwnika tej elekcji). Przeciwko Rosjanom wystąpili również mieszkańcy Brzozowa i okolic, którzy sformowali oddział o sile 600 osób. Ostatecznie siłom hetmańskim wraz z miejscowym wsparciem udało się rozbić wojska carskie.

1770 r. – Na błoniach między Brzozowem a Starą Wsią zostaje stoczona bitwa pomiędzy zwolennikami konfederacji barskiej a siłami rosyjskimi.

1772 r. – Pierwszy rozbiór Polski. Brzozów wraz z Galicją dostaje się pod panowanie austriackie.

1846 r. – W regionie brzozowskim zostaje zorganizowane powstanie chłopskie pod wodzą Wojciecha Teofila Ostaszewskiego ze Wzdowa. Chłopi podburzeni przez władze austriackie występują przeciwko powstańcom i dworom.

1859 r. – Brzozów został siedzibą powiatu wyodrębnionego z dotychczasowo cyrkułu sanockiego. Miasto liczy wówczas około 4 tysięcy mieszkańców i posiada 15 branżowych cechów rzemieślniczych.

1868 r. – W Brzozowie powstaje czteroklasowa szkoła trywialna (elementarna).

6 września 1874 r. – Dr Franciszek Zbyszewski i Tadeusz Cybulski z Humnisk zakładają w Brzozowie Ochotniczą Straż Pożarną.

Lata 1880-1900 – W regionie brzozowskim zostaje zapoczątkowana eksploatacja złóż ropy naftowej. Wybudowano szyby naftowe w Zmiennicy, Turzym Polu, Grabownicy Starzeńskiej, Humniskach, Starej Wsi, Trześniowie oraz Brzozowie. Podczas wierceń odkryte zostają źródła solanek jodowo-bromowych z domieszką żelaza.

1887 r. – W Brzozowie w ramach 15 cechów działa 313 warsztatów rzemieślniczych. Grupują one głównie grzebieniarzy, szewców, rzeźników, krawców, piekarzy, murarzy, garbarzy i fajczarzy.

1893 r. – W Brzozowie powstaje Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, wokół którego konsolidują się miejscowe środowiska kulturowe i patriotyczne.

Defilada przed budynkiem, zdjęcie czarno-białe
Czterdziestolecie gniazda i zlot Sokołów w Brzozowie 6 VIII 1933 r.

1896 r. – Zostaje wzniesiony murowany ratusz w Brzozowie, według projektu Władysława Łuczyckiego.

1907 r. – Naczelnik sądu brzozowskiego i poseł do parlamentu austriackiego dr Stanisław Biały zgłasza pierwszy projekt budowy linii kolejowej na trasie Brzozów-Sanok.

1909 r. – Brzozów otrzymuje zezwolenie na utworzenie gimnazjum z polskim językiem wykładowym. Rozpoczęcie pierwszego roku szkolnego miało miejsce 1 września 1909 r. Pierwszym dyrektorem szkoły do 1918 r. zostaje dr Stanisław Pająk.

Czarnobiałe zdjęcie trójkondygnacyjnego budynku z cegły, ze spadzistym dachem
Brzozów. Gimnazjum ok. 1930 r.

1910 r. – Huczne obchody 500-lecia bitwy grunwaldzkiej w Brzozowie i otwarcie zbudowanego w czynie społecznym gmachu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Czarno-białe zdjęcie kościoła z trzema wieżami
Widok kościoła od strony południowej, ok. 1910 r.

Lata 1914-1918 – I wojna światowa. Zniszczenia wojenne doprowadzają do pogorszenia sytuacji materialnej w powiecie brzozowskim.

1918 r. – Brzozów wraz z okolicami wracają po prawie 150 latach w granice Rzeczypospolitej.

Czarno-białe zdjęoe budynków wzdłuż ulicy
Magistrat i szkoła męska w Brzozowie (początek XX w.)

 Lata 1924-1934 – Lata rządów burmistrza Brzozowa Józefa Pilawskiego. Za jego kadencji przeprowadzona jest elektryfikacja miasta.

 1927 r. – Oficjalne otwarcie zakładu zdrojowego w Brzozowie (popularnie określanego jako Brzozów Zdrój).

Czarno-białe zdjęcie budynku w stylu góralskim, ze spadzistym dachem
Brzozów Zdrój – zakład kąpielowy w 1928 r.

1933 r. – Miasto Brzozów liczy 4258 mieszkańców. Posiada dwie kopalnie ropy naftowej, cegielnię, 3 młyny, 83 warsztaty, aptekę, pocztę, kino oraz 16 karczem i wyszynków.

15 sierpnia 1937 r. – Proklamowanie strajku chłopskiego w regionie brzozowskim. W Harcie, Dynowie i Dydni dochodzi do ciężkich starć z policją. W budynku „Sokoła” w Brzozowie w brutalny sposób przesłuchiwani są uczestnicy protestów.

1939 r. – W Brzozowie istnieją 24 zawody rzemieślnicze skupiające w sobie 85 warsztatów, głównie wędliniarskich, szewskich, stolarskich i krawieckich. Samo miasto liczy ok. 4300 mieszkańców, z czego ponad tysiąc ma pochodzenie żydowskie.

1 września 1939 r. – Wybuch II wojny światowej. Mieszkańcy Brzozowa i okolic słyszą huk bomb wybuchających w Krośnie.

 Koniec pierwszej dekady września 1939 r. – Niemcy wkraczają do Brzozowa.

Czarno-białe zdjęcie cywilow i wojskowych w niemieckich mundurach
Niemieckie władze okupacyjne w 1939 r.

Przełom lat 1939/1940 – Początek tajnego nauczania w klasztorze w Starej Wsi, prowadzonego przez księży jezuitów z Chyrowa. Z czasem struktury założone przez duchownych rozrosły się na znacznej części powiatu brzozowskiego. Obejmowały również młodzież z innych obszarów okupowanego kraju (m.in. z Krosna, Przemyśla, Sanoka i Warszawy). Starowiejskie tajne gimnazjum i liceum było jedną z najlepszych placówek tajnego nauczania w tej części Polski.

1940 r. – W zabudowaniach zdrojowych pod Brzozowem zaczyna działać przeniesione z Przemyśla Seminarium Duchowne. Funkcjonuje do 1946 r.

I połowa 1942 r. – Masowe aresztowania członków ZWZ/AK w Brzozowie i okolicach, związane z dekonspiracją miejscowych struktur partyzanckich.

10 sierpnia 1942 r. – W lesie pod Brzozowem Niemcy dokonują brutalnej egzekucji około tysiąca Żydów z miasta i jego okolic.

Noc z 1 na 2 sierpnia 1944 r. – Oddziały radzieckie z 38. Armii I Frontu Ukraińskiego wypierają siły niemieckie z Brzozowa.

18 sierpnia 1944 r. – Utworzony został okręg rzeszowski (w 1945 r. przekształcony w województwo rzeszowskie), w jego skład wszedł m.in. powiat brzozowski.

Grudzień 1944 r. – W Brzozowie powstaje Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej.

5 stycznia 1945 r. – Zostaje powołana w Brzozowie pierwsza w Polsce Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”.

24 października 1946 r. – W Malinówce z polecenia władz UBP zamordowano mjra Antoniego Żubryda (jednego z najbardziej znanych przedstawicieli partyzantki antykomunistycznej, którego oddział działał m.in. na ziemi brzozowskiej) wraz z żoną Janiną.

1946 r. – Z inicjatywy Powiatowego Cechu Rzemieślniczego zostaje założona Spółdzielnia Pracy „Brzozowianka”, wytwarzająca wówczas grzebienie z rogów i galalitu (tzw. sztuczny róg).

Marzec 1950 r. – Powstają rady narodowe. Ustawa z dnia 20 marca przekształca dotychczasowe rady narodowe w jednolite organy władzy państwowej.

3 lipca 1950 r. – Dzięki inicjatywie 22 inwalidów II wojny światowej powstaje Spółdzielnia Inwalidów „Wolność” w Brzozowie.

25 września 1954 r. – Na mocy ustawy Sejmu PRL w powiecie brzozowskim zostaje zlikwidowanych 7 gmin zbiorowych, a na ich miejsce powstaje 29 gromad.

Widok miasta, na wzgórzu kościół, zdjęcie czarno-białe
Brzozów od strony cmentarza w 1954 r.

1956 r. – Utworzenie Brzozowskiego Domu Kultury.

1 września 1959 r. – Zostaje powołana do życia 3-letnia Szkoła Rzemiosł Budowlanych, która dała początek Zespołowi Szkół Budowlanych w Brzozowie.

1959 r. –  Brzozów uroczyście obchodzi 600-lecie swojej lokacji. Staraniem komitetu redakcyjnego w składzie Bronisław Froń, Ryszard Głuszko, Stanisław Peters i Józef Rogowski wydana zostaje książka „Sześć wieków Brzozowa”.

1961 r. – Powstaje Liceum Ekonomiczne podporządkowane początkowo Liceum Ogólnokształcącemu. Usamodzielniło się w 1964 r.

1965 r. – Staraniem brzozowskich działaczy kulturowych w jednej z sal ratusza zorganizowano wystawę brzozowskich pamiątek. Początki starań o utworzenie muzeum w Brzozowie.

1966 r. – Uroczystości związane z Tysiącleciem Państwa Polskiego i Milenium Chrztu Polski.

Czarno-białe zdjęcie dużego zgromadzenia ludzi na placu
Obchody 1000-lecia państwa polskiego.

17 września 1966 r. – Powstaje Brzozowskie Towarzystwo Kultury  organizator Dni Folkloru Pogórza Dynowskiego, konkursów na pieczywo obrzędowe, rzeźbę, plecionkarstwo, hafty i inicjator Brzozowskich Spotkań Kulturalnych.

1967 r. – Mieszkańcy Brzozowa przystępują do konkursu pod hasłem „Mistrz Gospodarności”, ogłoszonego dla miast liczących do 5 tys. mieszkańców przez redakcję dwutygodnika „Rada Narodowa” w porozumieniu z instytucjami kulturalnymi i rządowymi. Miasto Brzozów wspólnie z Grybowem i Nieszawą zajmuje drugie miejsce i uzyskuje tytuł „wicemistrza gospodarności” oraz dostaje nagrodę w wysokości 2 mln złotych.

Czarno-białe zdjęcie z budowy hotelu i restauracji. Przed budynkiem stoi samochów
Hotel i restauracja Zdrój w Brzozowie w latach 60. XX w.

1967 r. – W Brzozowie oddane zostaje do użytku kąpielisko z brodzikiem dla dzieci i baro-kawiarnią.

Czarno-białe zdjęcie otwartego basenu kąpielowego. W głebi budynek
Basen kąpielowy w Brzozowie.

6 grudnia 1968 r. – W Starej Wsi spłonął cudowny obraz Matki Bożej.

 1968/1969 r. – W drugim konkursie na „Mistrza Gospodarności” dzięki właściwej realizacji zadań, miasto zostaje wyróżnione w skali ogólnokrajowej oraz otrzymuje nagrodę wojewódzką w wysokości 700 tys. zł.

 1970 r. – Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska w Brzozowie” nakładem 2,4 mln zł. uruchamia Wytwórnię Wód Gazowanych i Rozlewnię Piwa o zdolności produkcyjnej 3000 butelek w ciągu godziny. Szczególnie bogaty jest wybór napojów chłodzących (quick-cola, fructo-orange, citro, fructo-lemon i woda zmineralizowana). W tym roku zostaje oddany do użytku również Dom Handlowy o powierzchni 1500 m2.

1970 r. – Brzozów po raz trzeci przystępuje do konkursu „Mistrza Gospodarności”. Zdobywa I miejsce i tytuł „mistrza gospodarności” w grupie miast do 5 tys. osób. Miasto dostaję ponadto nagrodę w wysokości 4 mln zł.

1 maja 1971 r. – Zarząd Przedsiębiorstwa „PKS” w Rzeszowie powołuje placówkę terenową „PKS” Brzozów.

1971 r. – Rada Uczelniana Zrzeszenia Studentów Polskich Uniwersytetu Warszawskiego organizuje międzynarodowe seminarium studenckie „Brzozów-71”. Brzozów gości studentów ze Szwecji, z Finlandii, Szkocji, Francji, ZSRR, Węgier, Bułgarii, NRD, Mongolii i Rumunii.

1971 r. – W konkursie „Mistrz Gospodarności” miasto Brzozów otrzymuje wyróżnienie i nagrodę w wysokości 1,2 mln zł. Rok później Brzozów po raz kolejny zdobywa to wyróżnienie.

1973 r. – Jako najlepiej przygotowana do letniego sezonu turystycznego miejscowość Brzozów otrzymuje piątą nagrodę Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie.

28 kwietnia 1974 r. – Odbywa się zwycięski pojedynek Brzozowa z Warką w Telewizyjnym Banku Miast oraz miasto odnosi zwycięstwo w Banku Banków.

1 czerwca 1975 r. – Wprowadzony zostaje dwustopniowy podział administracyjny kraju. Zniesione zostają powiaty i powstają nowe województwa. Brzozów przestaje być siedzibą powiatu. W mieście zaczyna zaś funkcjonować Urząd Miejsko-Gminny.

9-11 marca 1978 r. – W Krośnie trwa przegląd dorobku kulturalnego i gospodarczego Brzozowa. W programie jest wystawa fotograficzna, wystawa dorobku zakładów pracy oraz wystawa twórców ludowych z Brzozowa i okolicy. Ogromną popularność zyskały prace rzeźbiarki Anieli Orłowskiej z Przysietnicy oraz hafty Anny Boczar z Haczowa.

10 września 1978 r. – Obchody 100. rocznicę koronacji obrazu starowiejskiego, którą uświetnił swą obecnością kard. Karol Wojtyła, przyszły papież Jan Paweł II.

2 września 1979 r. – Podczas okręgowych Dożynek w Brzozowie, w uznaniu wybitnych zasług mieszkańców miasto Brzozów otrzymuje Order Sztandaru Pracy I klasy.

1980 r. – W ramach obowiązujących zasad porozumienia gdańskiego z 31 sierpnia w poszczególnych instytucjach i przedsiębiorstwach miasta organizują się Niezależne Samorządne Związki Zawodowe „Solidarność”.

30 maja 1981 r. – Dokonano uroczystego otwarcia Muzeum Regionalnego PTTK w Brzozowie. Pierwszym kierownikiem instytucji zostaje Jerzy F. Adamski

Czarno-białe zdjęcie pokazujące centrum miasta z lotu ptaka
Widok z wieży ratuszowej (początek ostatniego ćwierćwiecza XX w.).

12 na 13 grudnia 1981 r. – Zostaje utworzona Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. 13 grudnia rozpoczyna się stan wojenny, a w mieście zaczyna działalność komisarz wojenny.

19-26 maja 1984 r. – W Brzozowie i Starej Wsi odbyły się I Dni Kultury Katolickiej, których gościem był m.in. ks. prof. Józef Tischner.

18 maja 1986 r. – Z Inicjatywy Stanisława Dydka otwarte zostaje Muzeum Pożarnictwa w Starej Wsi.

18-25 września 1988 r. – Uroczyste obchody 300-lecia konsekracji kolegiaty w Brzozowie.

4 czerwca 1989 r. – W wyborach do Zgromadzenia Narodowego z miejscowego okręgu wyborczego zostali wybrani do Sejmu z list „Solidarności”: Paweł Chrupek z Haczowa oraz Jerzy Osiatyński; do Senatu: Gustaw Holoubek i Andrzej Szczypiorski.

18 czerwca 1989 r. – W II turze wyborów została wybrana do Sejmu Maria Czenczek z Brzozowa (lista wyborcza PZPR).

27 maja 1990 r. – Pierwsze wybory do samorządu terytorialnego w Polsce po jego przywróceniu. Nowo wybrani radni miejscy powierzają w czerwcu stanowisko burmistrza Brzozowa dotychczasowemu naczelnikowi gminy Józefowi Rzepce. Po czterech latach uzyskuje on reelekcję.

Przełom 1991 i 1992 r. – Powstają „Wiadomości Brzozowskie”.

11 października 1998 r. – Wybory samorządowe w Polsce. 12 listopada na stanowisko burmistrza Brzozowa został wybrany Janusz Draguła.

1 stycznia 1999 r. – W wyniku reformy administracyjnej w Polsce przywrócony zostaje powiat brzozowski.

Czerwiec 2001 r. – Ukazuje się pierwszy numer „Brzozowskiej Gazety Powiatowej”.

27 października 2002 r. – Trzecie wybory samorządowe w III Rzeczpospolitej. Pierwszym burmistrzem Brzozowa z wyborów bezpośrednich i powszechnych zostaje wybrany w drugiej turze (10 listopada) Zdzisław Wojdanowski.

12 listopada 2006 r. – Wybory samorządowe w Polsce. W wyborach na burmistrza Brzozowa w drugiej turze (26 listopada) zwycięża Józef Rzepka. Od tej pory pełni on ten urząd łącznie przez trzy kadencje.

2009 r. – Obchody 650. rocznicy lokacji Brzozowa.

18-20 września 2009 r. – Uroczyste obchody 100-lecia Liceum Ogólnokształcącego w Brzozowie.

Lata 2008-2012 – Remont generalny ratusza w Brzozowie i przebudowa płyty rynku.

Ratusz w porze nocnej, przed budynkiem podświetlane fontanny
Ratusz w Brzozowie.

19 listopada 2015 r. – Oddano do użytku obwodnicę w Brzozowie.

21 października 2018 r. – Brzozowska świątynia oficjalnie wyniesiona do rangi Bazyliki Mniejszej (decyzją papieża Franciszka z 2017 r.). Uroczystą mszę świętą z tej okazji odprawiło kilkudziesięciu kapłanów pod przewodnictwem Nuncjusza Apostolskiego w Polsce arcybiskupa Salvatore Pennacchio.

21 października 2018 r. – Wybory samorządowe w Polsce. Kadencja w samorządach zostaje przedłużona do 5 lat. Wprowadzono też ograniczenia kadencyjności wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. W drugiej turze, w dniu 4 listopada na urząd burmistrza Brzozowa wybrano Szymona Stapińskiego.

9 grudnia 2019 r. – Spotkanie prezydenta RP Andrzeja Dudy z mieszkańcami powiatu brzozowskiego w Brzozowie.

14 stycznia 2023 r. – Oficjalne otwarcie zrewitalizowanego Brzozowskiego Domu Kultury.

3 maja 2023 r. – Oficjalne otwarcie gruntownie zrewitalizowanego Parku Jordanowskiego oraz znajdującego się w nim nowo wybudowanego amfiteatru.

 

Opracował Paweł Gądek, Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta w Brzozowie